تحلیل زبانی شعر سهراب سپهری

آن چه در تحلیل زبان شعر در این پژوهش مورد عنایت قرار گرفته است، توجه به ادبی بودن زبان در برابر خودکاری آن است که م ی تواند در نقد علمی م ورد نظر قرار گیرد. اعتقاد به نقش ادبی زبان از آرا و دیدگا ههای شکلوفسکی وصورتگرایان چک نشأت م ی گیرد. آنان دو فرایند زبانی یعنی خودکاری و برجسته سازی را از یکدیگر باز شناختند وفرایند اخیر را عامل به وجود آورند ه ی زبان ادبی م ی دانستند. در این تحقیق کوشش شد ه است تا تمایزات زبانی در دو گروه موسیقایی و کلامی که بی ارتباط با بحث فرمالیسم و نظری ه ی صورتگرایان نیست ، مورد بررسی قرار گیر د. آن چه در این جا بیان شده است در ارتباط بسیار نزدیکی با مبانی این نظریه است که زبان ادبی را مجموع هی انحرافات از زبان هنجار و یا نوعی طغیان ادبی تلقّی می کند. این تحقیق پنج فصل دارد که فصول اول و پنجم آن به مقدمات موضوع و خلاصه و نت یجه ی تحقیق اختصاص یافته است و مسایلی چون ساخت کلام، نظام آوایی و صورخیال از رویکردهای اصلی نقد زبانی شعر به ترتیب در فص لهای دوم، سوم و چهارم به طور مفصل، مورد بررسی قرار گرفته اس ت. در بحث ساخت کلام، نگارنده به طور دقیق به م سأله ی کلمه و کلام در شعر این شاعر پرداخته است و همه ی واژگان اعم از لغات، ترکیبات، افعال و مسایل صرفی و نحوی شعر را کاویده است تا میزان هنجارگریزی زبان در این ساحت از شعر روشن گرد د. با گاهی به مسایل مطرح شده م یتوان دریافت که شعر سپهری از جهت ساخت کلمه و کلام، چندان هنجارگریز نیست، ب لکه وی از لغات و نکات نحوی بهره می گیرد که با زبان معیار غریب و بیگانه نم ینماید، اگرچه موارد هنجارگریخته در ساخت کلام شعر وی دیده می شود که گاه اسباب توسعه و غنای زبان را در پی داشته است. در بخش دیگری از این پژوهش به نظام آوایی از منظر هنجارگریزی نگریسته شده است. در این بحث، بهره گیری از قاعده افزایی به جهت برجسته سازی و تشخّص بخشیدن به زبان از نکات مورد نظر نگارنده بوده اس ت. از بررسی از بیشترین و بهترین عوامل موسیقایی « شرق اندو ه » مجموعه های شعر شاعر، چنین استنباط م ی گردد که کتاب برخوردار است که م ی تواند ب ا محتوای این مجموعه، هماهنگ باشد و آنچه در این بخش مورد بررسی قرار گرفته، همان موسیقی درونی شعر بوده است نه موسیقی بیرونی آن. یکی از انگیز ه های این پژوهش، بررسی علل پیچیدگ ی های زبان شعر سپهری بود که در بخش صورخیال بدان پرداخته شده اس ت. صورت های خیالی و چگو نگی ترکیب آن در شعر، همواره یکی از اساس یترین عامل درک و فهم آن محسوب م ی شده اس ت. در این گفتار صور ت های خیالی مطرح در شعر سهراب همچون، تشبیه، استعاره، تشخیص، حس آمیزی و سمبل مورد ارزیابی قرار گرفته و مشخّص شد که ساختار صورخیال این شاعر با شاعران دیگر متفاو ت است. بنابراین تنوع در ساختار صورخیال از مهم ترین عوامل پیچیدگی شعر وی قلمداد می شود.